Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu


Idź do spisu treści

Menu główne:


Rezultaty akcji burzenia cerkwi na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu

Fakty historyczne

Zaplanowana w ramach działań polonizacyjno-rewindykacyjnych akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu została zakończona 16 lipca 1938 r. W czasie jej trwania zniszczono, według danych Urzędu Wojewódzkiego Lubelskiego, 91 cerkwi, 10 kaplic, 26 domów modlitwy, czyli łącznie 127 świątyń. Ponadto 3 cerkwie przekazano Kościołowi katolickiemu (jedna cerkiew miała być przekazana później), a 4 świątynie pozostawiono w charakterze kostnic.
W trakcie akcji burzono nie tylko cerkwie stare, ale także zbudowane już po pierwszej wojnie światowej, rozebrano ich aż 20. Według informacji podanych przez metropolitę Dionizego wśród zburzonych świątyń było 50 cerkwi czynnych. Niszczono także oficjalnie działające cerkwie, jak np. w Sawinie (pow. chełmski), gdzie formalnie istniała filia parafii prawosławnej. Cerkiew tą zburzono krótko po remoncie przeprowadzonym wiosną 1938 r., który dofinansowało starostwo.

Wydarzenia 1938 r. przyniosły tragiczne skutki dla lokalnego krajobrazu kulturowego. Wśród zniszczonych świątyń były cenne zabytki architektury sakralnej. Do rozbiórki przeznaczona była nawet jedna z najstarszych murowanych świątyń prawosławnych w Polsce – cerkiew Zaśnięcia Bogarodzicy w Szczebrzeszynie (XVI w.). Dopiero po protestach miejscowej inteligencji zgodzono się na jej częściowej zachowanie
w charakterze ruin zabytkowych.

Wobec osób, które czynnie wystąpiły w obronie cerkwi i przeszkadzały w ich rozbiórce wytoczono procesy sądowe. Początkowo kończyły się one ich przegraną. Przełomem stał się proces chłopów ze wsi Chmielek (pow. biłgorajski), oskarżonych o sprzeciwianie się władzy w trakcie burzenia cerkwi i udział w nielegalnym nabożeństwie. Podczas rozprawy przed Sądem Okręgowym w Zamościu zostali oni uniewinnieni przez sędziego Stanisława Markowskiego, który w uzasadnieniu wyroku stwierdził, że:
zamknięcie i zburzenie prawosławnej cerkwi nie miało ani prawnych ani formalnych podstaw i dlatego nie mogło być sprzeciwu prawnym zarządzeniom władz.

Akcja polonizacyjno-rewindykacyjna, a w szczególności burzenia cerkwi, spowodowała integrację prawosławnej społeczności Chełmszczyzny i Południowego Podlasia. Z drugiej jednak strony narastał wśród niej strach przed dalszymi represjami, a także niewiara w możliwość obrony swych praw w państwie polskim. W swym sprawozdaniu za lipiec 1938 r. wojewoda lubelski stwierdzał: Likwidacja świątyń prawosławnych wywołała u prawosławnych przygnębienie i obawę o cerkwie etatowe. Z kolei dwa miesiące później, we wrześniu 1938 r., wojewoda pisał, że wśród ludności prawosławnej obojętność i apatia zastępują dotychczasowe wzburzenie.

Grzegorz Kuprianowicz

Samodzielny Referat Informacyjny DOK II
L.dz. 4719/Inf.NP.tjn.38.

Lublin, dnia 11 lipca 1938 r.

Do Szefa Oddziału
II Sztabu Głównego,
Wydział II b w Warszawie

Cerkwie prawosławne w pow. tomaszowskim.

W ślad za tut. L.dz. 4469/Inf.NP.tjn.38 z dnia 27 VI1938 r. melduję, iż uzyskałem informację, że na terenie tzw. Chełmszczyzny zarządy gminne na skutek dyrektyw otrzymanych ze starostwa przystąpiły do rozbiórki zamkniętych nieetatowych cerkwi prawosławnych.

Dotychczas rozebrane zostały cerkwie prawosławne w następujących powiatach: tomaszowskim 23 cerkwi, hrubieszowskim 15, chełmskim 10, biłgorajskim 1.

Do rozbierania cerkwi używana jest młodzież polska przeważnie spośród członków miejscowych oddziałów straży ogniowej.
Ludność prawosławna wspomnianych wiosek nie stawia oporu przy rozbieraniu cerkwi, jest jednak oburzona na władze polskie, lecz wyraz oburzenia daje tylko w rozmowach między sobą. W niektórych miejscowościach w czasie rozbiórki cerkwi kobiety wyznania prawosławnego zbierały się obok cerkwi i płacząc przypatrywały się rozbiórkom cerkwi. [...]


zapoznaj się z pełnym dokumentem>>

Strona główna | Fakty historyczne | Świadectwa epoki | Fotografie archiwalne | Historiografia | Pamięć historyczna | O nas | Mapa witryny


Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego