Akcja burzenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie i Południowym Podlasiu


Idź do spisu treści

Menu główne:


Fragmenty interepelacji posła Stefana Barana z 6 lipca 1938 r.

Świadectwa epoki > Dokumenty > Reakcja opinii publicznej

Fragmenty interpelacji posła Dra Stefana Barana do Pana Prezesa Rady Ministrów w sprawie tragicznego położenia obecnego Autokefalnego Kościoła Prawosławnego, jego duchowieństwa i wiernych na terenie powiatów Województwa Lubelskiego, zamieszkałych przez ukraińską ludność prawosławną, oraz w sprawie dotychczasowego nieuregulowania we formie osobnej ustawy stosunku Państwa Polskiego do Autokefalnego Kościoła Prawosławnego w Polsce.

[…]

W Tarnawatce […] w wybudowanym domu modlitwy zaczął odprawiać nabożeństwa prawosławny mnich z Ławry Poczajowskiej nie tylko dla miejscowych prawosławnych, ale też i dla prawosławnych ze wsi Pańków i Sunin oraz dwóch kolonii, nie posiadających cerkwi (te zamknięto) ani własnych domów modlitwy.

W ostatnich czasach funkcje duszpasterskie dla prawosławnych w Tarnawatce i okolicy pełnił ks. Semen Demczuk, oczywiście z polecenia właściwego ordynariusza. Nie miał on prawa prowadzenia ksiąg metrykalnych ani nauczania religii w szkole, nie otrzymywał ani od rządu, ani od metropolii żadnej pensji. […]

Prawosławny duszpasterz, ks. Semen Demczuk, mieszkał w jednej wynajętej izbie w chłopskiej chałupie i utrzymywał się wyłącznie z tego, co dawali mu dobrowolnie włościanie, sami zresztą biedni. Robili wszystko, by uporządkować swą skromną świątynię, a to przywiązanie do swej biednej świątyni i do swej religii ojcowskiej wzbudzało podziw nawet u ich przeciwników. Miejscowy dziedzic - Polak - hrabia Tyszkiewicz, który głównie przyczynił się do tego, że w Tarnawatce cerkiew prawosławną przemieniono na kościół rzymskokatolicki, podarował prawosławnym nieco materiału na oszalowanie nowego prawosławnego domu modlitwy i na ogrodzenie go parkanem. Nawet miejscowy polski proboszcz rzymskokat. [olicki], który nieraz z ambony gromił "szyzmatyków", oddał prawosławnym stary ikonostas z zamkniętej byłej cerkwi unickiej i duży obraz z murowanej cerkwi prawosławnej, zamienionej na parafialny kościół rzymskokatolicki, a to wszystko - jak mówił - za ich niezwykłe przywiązanie do swojej cerkwi.

[…] Na wiosnę bieżącego roku miano rozpocząć budowę dla księdza prawosławnego, ale nagle władza zabroniła tę budowę. W krótki czas potem wójt Mossakowski odczytał włościanom w dniu 14 maja 1938 r. rozporządzenie starosty powiatowego w Tomaszowie o zamknięciu prawosławnego domu modlitwy w Tarnawatce. Ostatnią mszę świętą odprawił ks. Semen Demczuk w dniu 15 maja 1938 r. w asyście posterunkowego policji państwowej. Zebrali się na tę ostatnią mszę świętą wszyscy miejscowi i okoliczni Ukraińcy prawosławni, od dzieci i starców, i cały czas głośno i rzewnie płakali. Nie wytrzymał i posterunkowy i wyszedł przed zakończeniem nabożeństwa. […] Księdza Semena Demczuka starosta powiatowy w Tomaszowie za niedozwolone odprawianie nabożeństw prawosławnych ukarał dwumiesięcznym aresztem i w czerwcu 1938 roku wysiedlił z Tarnawatki. […]

Podając powyższe do wiadomości Rządu, zapytuję:

1) Czy Rząd zechce zbadać obiektywnie wszystkie wyżej naprowadzone przeze mnie fakty, odnoszące się do obecnego położenia Cerkwi Prawosławnej na terytorium województwa lubelskiego, a mianowicie fakty zamykania i burzenia prawosławnych cerkwi i domów modlitwy, nie oddawania prawosławnym istniejących jeszcze świątyń prawosławnych, nie zezwalania na remont istniejących i budowanych świątyń, prześladowań duchowieństwa prawosławnego i karania ich grzywną lub więzieniem za odprawianie nabożeństw prawosławnych i wysiedleniem ich z dotychczasowych ich placówek duszpasterskich.

2) Czy Rząd zechce pociągnąć do odpowiedzialności organy władzy państwowej, przede wszystkim odnośnych starostów powiatowych; którzy spowodowali fakty, opisane w powyższym ustępie.

3) Czy Rząd zechce dać ochronę ludności prawosławnej i duchowieństwu prawosławnemu przed niezawinionymi szykanami i napaściami oraz czy zechce polecić swym podwładnym organom pociągnięcia winnych do odpowiedzialności, powstrzymania w sposób ustawami przewidziany niedozwolonej akcji wiecowej i propagandy prasowej, wymierzonej przeciw Autokefalnemu Kościołowi Prawosławnemu i jego duchowieństwu oraz ludności prawosławnej.

4) Czy Rząd zechce wydać bezzwłocznie zakaz dalszego burzenia cerkwi prawosławnych i domów modlitwy oraz czy zechce oddać w użytkowanie prawosławnych zamknięte cerkwie prawosławne i domy modlitwy, wreszcie nie czynić przeszkód w remoncie starych i w budowie nowych świątyń prawosławnych.

5) Czy Rząd zechce zaprzestać wywierania nacisku na duchowieństwo prawosławne odprawiania nabożeństw prawosławnych w języku polskim w miejscowościach, gdzie niema wyznawców prawosławia narodowości polskiej, wygłaszania kazań w języku polskim i udzielania nauki religii prawosławnej w języku polskim uczniom prawosławnym narodowości niepolskiej i w ogóle, czy zechce zaprzestać mieszania się w ściśle wewnętrzne życie Autokefalnego Kościoła Prawosławnego w Polsce.

6) Kiedy Rząd zamierza ruszyć sprawę Autokefalnego Kościoła Prawosławnego w Polsce i w sposób ustawowy uregulować stosunek tego Kościoła do Państwa Polskiego.

7) Czy Rząd zechce zarządzić restytucję stanu faktycznego i prawnego tam, gdzie odebrano prawosławnej ludności jej świątynię lub gdzie je zaburzono czy też zamknięto - oraz tam, gdzie wydalono jej duchownych, względnie zakazano im odprawiania prawosławnych nabożeństw.

8) Czy Rząd zechce poręczyć ludności religii prawosławnej jej wolność sumienia i wyznania, prawo wolnego wyznawania jej wiary, prawo urządzania zbiorowych i publicznych nabożeństw, prowadzenia jej spraw wewnętrznych, posiadania jej świątyń oraz służącego religijnemu kultowi innego majątku nieruchomego i ruchomego, jakoteż swobodnego nim zarządzania i rozporządzania.

Warszawa, dnia 6 lipca 1938 r.

Interpelant:
(-) Dr. Stefan Baran, Poseł na Sejm

Źródło: Cerkiew prawosławna na Chełmszczyźnie. Przemówienia i interpelacje posłów i senatorów ukraińskich w Sejmie i Senacie, Lwów 1938, s. 3, 15-16, 23-24.

Strona główna | Fakty historyczne | Świadectwa epoki | Fotografie archiwalne | Historiografia | Pamięć historyczna | O nas | Mapa witryny


Podmenu


Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego